Ngày 5/11, cuộc bầu cử Tổng thống sẽ diễn ra tại Mỹ. Năm nay, kết quả được đánh giá khó dự báo, khi hai ứng cử viên đảng Cộng hòa và Dân chủ là ông Donald Trump và bà Kamala Harris bán đuổi sít sao trong các cuộc khảo sát toàn quốc gần đây.

Cả hai đều cam kết thúc đẩy kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, bà Harris muốn làm điều này thông qua các thay đổi nhỏ, như tăng ưu đãi thuế với những người đang nuôi con, tăng lương tối thiểu, xây thêm nhà ở giá phải chăng và thúc đẩy cho vay doanh nghiệp nhỏ.

Trong khi đó, các đề xuất chính sách của ông Trump được đánh giá mạnh tay hơn. Đó là trục xuất lượng lớn người nhập cư, áp thuế nhập khẩu ở mức cao và giảm thuế cho doanh nghiệp, người dân trong nước. Nếu Trump tái đắc cử, các chính sách này được dự báo có thể tác động lớn đến GDP, thương mại và tài chính toàn cầu.

Tăng trưởng toàn cầu

Trong suốt chiến dịch tranh cử, cựu Tổng thống Mỹ đề xuất áp thuế 10-20% với hàng nhập từ các nước, riêng Trung Quốc là 60%. Mức này cao hơn nhiều so với thuế trung bình 2% đang áp dụng với hàng hóa phi nông nghiệp xuất sang Mỹ, theo số liệu của chính phủ nước này.

“Đối với tôi, từ đẹp nhất trong từ điển là ‘thuế nhập khẩu’. Đó là từ yêu thích của tôi”, Trump cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg tuần trước tại Câu lạc bộ Kinh tế Chicago.

Hầu hết nhà kinh tế không đồng tình với Trump. Vì thuế nhập khẩu sẽ khiến lạm phát tăng tốc, ảnh hưởng đến người tiêu dùng Mỹ, cũng như các doanh nghiệp phụ thuộc vào nguyên liệu thô và hàng hóa trung gian nhập khẩu để tạo ra sản phẩm hoàn thiện. Còn trên phạm vi toàn cầu, thuế này có thể làm tổn thương tăng trưởng kinh tế nói chung, châm ngòi cho động thái trả đũa từ các đối tác thương mại.

Ngân hàng UBS ước tính mức thuế 60% với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và 10% với hàng từ phần còn lại của thế giới, sẽ khiến tăng trưởng toàn cầu giảm 1% năm 2026. Dựa trên xu hướng hiện tại, mức giảm này tương đương 30% tốc độ tăng GDP của thế giới.

Lợi nhuận của các doanh nghiệp dự kiến giảm trung bình 6%. Các chỉ số chứng khoán toàn cầu cũng chịu tác động, mạnh nhất là nhóm cổ phiếu châu Âu, Trung Quốc và các thị trường mới nổi khác. Việc này có thể ăn mòn đến các quỹ hưu trí và các khoản tiết kiệm đầu tư của người dân, UBS cảnh báo.

Theo ABN AMRO – một ngân hàng của Hà Lan – kinh tế châu Âu có thể chịu cú sốc lớn. Nếu Mỹ tăng thuế lên 10% với tất cả hàng hóa, thiệt hại GDP khu vực đồng euro sẽ tương tự cuộc khủng hoảng năng lượng sau khi chiến sự Nga – Ukraine nổ ra năm 2022. Báo cáo của Viện kinh tế IW (Đức) chỉ ra nếu Trump áp thuế nhập khẩu 20% với hàng từ EU và khối này cũng áp thuế trả đũa, GDP eurozone dự kiến giảm 1,3% năm 2027 và 2028.

Các ngành như máy móc, xe hơi và hóa chất cũng chịu thiệt hại nếu bị tăng thuế nhập khẩu vào Mỹ, do số sản phẩm này chiếm 68% hàng xuất của EU sang nước này năm ngoái. Đức – đầu tàu kinh tế của châu Âu – là quốc gia chịu ảnh hưởng lớn nhất, do các sản phẩm trên chủ yếu của doanh nghiệp nước này.

Trong báo cáo đầu tuần trước, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng nhận thấy nguy cơ GDP toàn cầu sụt giảm nếu thuế nhập khẩu tăng cao trên thế giới. Theo đó, tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong dài hạn có thể giảm 7%, tương đương quy mô nền kinh tế của Đức và Nhật Bản cộng lại.

Theo báo cáo giữa tháng 10 của hãng xếp hạng tín nhiệm Fitch, nhiệm kỳ 2 của Trump có thể kéo tụt GDP một số quốc gia châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam – các nước xuất khẩu nhiều sang Mỹ. Theo đó, với kịch bản xấu nhất, GDP thực của ba nước này giảm ít nhất 1% so với dự báo hiện tại của Fitch. Ấn Độ chịu tác động không đáng kể, do nền kinh tế ít phụ thuộc vào xuất khẩu.

Giới chức Trung Quốc thậm chí còn dự phòng khả năng Trump thắng cử. Reuters trích nguồn tin thân cận cho biết Trung Quốc cân nhắc kế hoạch phát hành hơn 10.000 tỷ nhân dân tệ (1.400 tỷ USD) trái phiếu. Quy mô kích thích có thể còn lớn hơn nếu ông Trump tái đắc cử, do cựu Tổng thống Mỹ có thể gây ra nhiều thách thức kinh tế với Bắc Kinh.

“Giả sử Trump tiến hành theo những gì ông ấy đề xuất, không ai sẽ thoát khỏi thiệt hại”, Maurice Obstfeld – cựu kinh tế trưởng của IMF cho biết trên CNN.

Thương mại tự do suy yếu

Việc Trump cứng rắn với các đồng minh, như Nhật Bản, Pháp và Hàn Quốc, làm dấy lên lo ngại thương mại toàn cầu sẽ suy yếu. Cạnh tranh – yếu tố thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu nhiều thập kỷ qua – có nguy cơ bị kéo tụt.

40 năm qua, tỷ trọng thương mại trong GDP toàn cầu đã tăng 50%, thu nhập bình quân thực tế cao gấp đôi và hơn một tỷ người thoát khỏi cảnh nghèo cùng cực, Tổng giám đốc IMF Kristalina Georgieva cho biết hồi đầu năm. “Không phải ai cũng được hưởng lợi từ thương mại. Đó là lý do tại sao chúng ta phải làm nhiều hơn để đảm bảo lợi ích được chia sẻ công bằng. Nhưng sẽ sai lầm nếu đóng cửa nền kinh tế”, bà nói.

Cách tiếp cận của Trump khiến “hệ thống thương mại toàn cầu chỉ là bức tranh ghép lại từ các thỏa thuận song phương”. Hoạt động và lợi ích từ thương mại sẽ giảm sút. Quan hệ giao thương giữa các quốc gia cũng căng thẳng hơn trước đây, cựu kinh tế trưởng của IMF Maurice Obstfeld cảnh báo.

Petros Mavroidis – cố vấn pháp lý lâu năm của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) còn đưa ra kịch bản ảm đạm hơn. “Nếu nhìn vào lịch sử thế giới, bạn thấy hòa bình khó đạt được khi thương mại phân mảnh. Thế giới phải được kết nối về kinh tế và phi kinh tế”, ông nói.

Ông giải thích các nước nhiều khả năng áp dụng thuế trả đũa với hàng nhập khẩu từ Mỹ, quốc gia khác. Mục đích là bảo vệ thị trường của họ khỏi số hàng mà lẽ ra sẽ xuất sang Mỹ.

Vài tháng trước, EU tăng thuế với xe điện từ Trung Quốc. Các nhà phân tích cho rằng động thái này một phần nhằm ngăn chặn dòng xe điện nhập khẩu, sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden áp thuế hơn 100% với ôtô điện Trung Quốc trước đó.

“Bạn có thể rơi vào vòng xoáy của chính sách bảo hộ thương mại. Động thái này do Mỹ khởi xướng, nhưng sau đó lại được khuếch đại bởi các quốc gia khác”, André Sapir – thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu Bruegel (Bỉ) cho biết.

USD tăng giá

Chính sách tăng thuế nhập khẩu và giảm thuế trong nước của Trump còn có thể khiến USD mạnh lên. Lý do, lạm phát tại Mỹ có thể tăng, khiến lãi suất nước này lên cao hơn, giúp đồng đôla hấp dẫn so với các tiền tệ khác.

Jan Hatzius – kinh tế trưởng tại Goldman Sachs ước tính euro có thể mất giá 3% so với USD nếu hàng hóa châu Âu bị áp thuế nhập khẩu 10%. Trong khi đó, nghiên cứu của ING chỉ ra đôla Australia, New Zealand, peso Mexico và nhiều tiền tệ châu Á khác cũng biến động lớn, do chịu ảnh hưởng từ sự thay đổi chính sách thương mại.

Riêng với nhân dân tệ, Brad Bechtel – Giám đốc Ngoại hối tại Jefferies cho rằng đồng tiền này có thể mất tới 12% trong vài tháng đầu, nếu Trump quay lại Nhà Trắng và đảng Cộng hòa kiểm soát Thượng viện lẫn Hạ viện Mỹ.

Sự độc lập của Fed

Giới phân tích còn lo lắng về mong muốn tác động vào khả năng hoạt động độc lập của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed).

“Nếu là Tổng thống, tôi nghĩ mình có quyền nói: ‘Tôi cho là các ông nên tăng hoặc giảm lãi một chút’. Tôi không nghĩ mình được ra lệnh đâu, nhưng cũng có quyền đưa ra quan điểm”, Trump nói trong một cuộc phỏng vấn tại Economic Club of Chicago (Illinois) hôm 15/10.

Các nhà kinh tế học và Wall Street luôn quan tâm đến việc Trump hành xử thế nào với Fed nếu đắc cử nhiệm kỳ 2. Hồi tháng 4, WSJ đưa tin những người ủng hộ Trump đưa ra đề xuất có thể làm suy yếu khả năng hoạt động độc lập của Fed nếu ông tái đắc cử. Họ cho rằng Trump nên được tham vấn về các quyết định lãi suất. Các đề xuất về quy định kiểm soát ngân hàng của Fed cũng cần được Nhà Trắng xem xét.

Chiến dịch của Trump không phản hồi thông tin này. Nhưng các phát biểu của cựu tổng thống cho thấy ông dường như đồng ý với đề xuất trên.

Theo luật, Chủ tịch và 6 thành viên khác trong Hội đồng Thống đốc Fed được đề cử bởi tổng thống, sau đó Thượng viện thông qua. Tuy nhiên, cơ quan này hoạt động độc lập với các chính trị gia, đưa ra quyết định có ảnh hưởng lớn đến hướng đi của kinh tế Mỹ và thị trường toàn cầu.

Sự độc lập của Fed giúp USD giữ vị trí là tiền tệ dự trữ của thế giới và chính phủ Mỹ có khả năng đi vay mạnh tay bằng cách phát hành trái phiếu lãi suất thấp. Vì thế, bất kỳ nỗ lực nào nhằm suy yếu sự độc lập của Fed đều có khả năng làm rung chuyển thị trường tài chính toàn cầu và gây bất ổn cho USD – đồng tiền thống trị thương mại, dự trữ thế giới.

“Nếu Fed bị kiểm soát về chính trị, các quy tắc của tài chính toàn cầu sẽ thay đổi”, Obstfeld nói. Ông nhận định hiện tại, đồng bạc xanh “chưa có lựa chọn thay thế nào tốt” và can thiệp vào Fed “là một kế hoạch tồi tệ”.

Edward Alden – thành viên tổ chức tư vấn chính sách CFR (Washington, Mỹ) thì cho rằng Trump sẽ không can thiệp vào sự độc lập của Fed, vì những rủi ro mà động thái đó gây ra cho kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, ông cảnh báo các hành động của Trump trong nhiệm kỳ 2 có khả năng cực đoan hơn nhiệm kỳ đầu.

“Trump sẽ ít bị ràng buộc hơn và biết cách làm thế nào để đạt được ý muốn của mình”, Alden kết luận.