Nâng hạng là mục tiêu nhưng không phải đích đến cuối cùng của chứng khoán Việt Nam
Sau hành trình 25 năm hình thành và phát triển, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đang tiến gần tới cột mốc nâng hạng – một bước ngoặt lịch sử thể hiện sự trưởng thành của thị trường tài chính quốc gia. Tuy nhiên, nâng hạng không phải là đích đến cuối cùng mà là khởi đầu cho một chu kỳ phát triển mới, chất lượng cao, sâu và bền vững. Việc duy trì vị thế trong nhóm thị trường mới nổi, đồng thời tối đa hóa lợi ích của nâng hạng là nhiệm vụ sống còn để TTCK Việt Nam khẳng định vai trò trong chiến lược phát triển kinh tế dài hạn.
7 năm nỗ lực cải cách: Thị trường đã rất gần với mục tiêu nâng hạng
Cột mốc đánh dấu hành trình nâng hạng bắt đầu từ tháng 9/2018, khi FTSE Russell đưa Việt Nam vào danh sách theo dõi nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp. Năm 2019, MSCI – tổ chức có ảnh hưởng lớn đến dòng vốn đầu tư toàn cầu – cũng bắt đầu nhắc đến Việt Nam trong báo cáo đánh giá.
Trong 7 năm qua, các cơ quan quản lý Việt Nam đã chủ động phối hợp với các tổ chức quốc tế, liên tục cải tiến hệ thống và chính sách. Việc đưa vào vận hành hệ thống giao dịch mới (KRX) là một bước tiến lớn, giúp thị trường đạt chuẩn T+0, xử lý lệnh nhanh hơn gấp 20 lần và hỗ trợ triển khai sản phẩm hiện đại như bán khống, giao dịch lô lẻ. Bên cạnh đó, Thông tư 68/2024 với cơ chế NPS đã xóa bỏ trở ngại lớn liên quan đến ký quỹ trước giao dịch – yếu tố từng làm chậm tiến trình nâng hạng.
Cùng lúc, bối cảnh kinh tế Việt Nam ổn định, tăng trưởng GDP được kỳ vọng ở mức cao, lạm phát được kiểm soát. Các nghị quyết chiến lược của Bộ Chính trị như NQ57, NQ59, NQ66, NQ68 hứa hẹn tạo nền tảng cho sự bứt phá dài hạn.
Theo các chuyên gia Dragon Capital và VinaCapital, Việt Nam đã đáp ứng hầu hết tiêu chí của FTSE Russell và cơ hội nâng hạng trong kỳ rà soát tháng 9 tới là rất cao. Vấn đề còn lại chỉ là mức độ hài lòng của các nhà đầu tư tổ chức quốc tế về khả năng tiếp cận và giao dịch tại thị trường Việt Nam.
Nâng hạng không chỉ mang lại dòng vốn mà còn thay đổi cấu trúc thị trường
Tác động rõ rệt đầu tiên của nâng hạng là sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn nước ngoài. Ước tính từ VinaCapital cho thấy các quỹ đầu tư bị động có thể rót ngay 1 tỷ USD sau khi FTSE Russell chính thức nâng hạng Việt Nam. Các quỹ chủ động theo chiến lược thị trường mới nổi có thể mang lại thêm vài tỷ USD nữa trong vài năm đầu tiên.
Quan trọng hơn, nâng hạng sẽ tạo chiều sâu cho thị trường, làm giảm sự phụ thuộc vào nhà đầu tư cá nhân – hiện đang chiếm 90% giao dịch. Sự tham gia của dòng vốn dài hạn từ các quỹ chuyên nghiệp sẽ tăng tính ổn định, minh bạch, góp phần nâng chuẩn vận hành và niềm tin của cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế.
Nâng hạng còn có tác dụng nâng cao vị thế thị trường Việt Nam trên bản đồ tài chính toàn cầu, thúc đẩy doanh nghiệp chuẩn hóa quản trị, minh bạch thông tin, từ đó tạo ra môi trường đầu tư hấp dẫn, lành mạnh và bền vững hơn.
Vẫn còn những rào cản cần tháo gỡ để thu hút vốn hiệu quả hơn
Dù đã tiến xa, Việt Nam vẫn đối mặt với một số rào cản cản trở khả năng tận dụng tối đa lợi ích từ nâng hạng. Hạn chế lớn nhất đến từ giới hạn sở hữu nước ngoài ở một số ngành trọng điểm, trong khi các giải pháp thay thế như chứng chỉ lưu ký (NVDR) chưa được triển khai.
Thanh khoản thị trường vẫn tập trung vào nhóm VN30, trong khi nhiều mã cổ phiếu khác chưa đáp ứng yêu cầu thanh khoản tối thiểu của các quỹ lớn. Tỷ lệ công bố báo cáo ESG chỉ đạt khoảng 26% và chỉ số quản trị doanh nghiệp của Việt Nam vẫn thấp so với các nước cùng nhóm.
Cấu trúc ngành niêm yết hiện tại cũng chưa đa dạng, khi ngân hàng và bất động sản chiếm hơn 50% vốn hóa, trong khi công nghệ, y tế, năng lượng tái tạo còn yếu. Điều này làm giảm khả năng phân bổ vốn chiến lược và đa dạng hóa danh mục cho các nhà đầu tư lớn.
Ngoài ra, mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP) – một chuẩn mực quốc tế quan trọng – vẫn đang trong quá trình triển khai. Việc hoàn tất CCP sẽ giúp thị trường đồng bộ hóa quy trình với các thị trường lớn, giảm thiểu rủi ro và tăng độ tin cậy với nhà đầu tư nước ngoài.
Động lực cho một chu kỳ phát triển chất lượng cao và chuẩn mực hơn
Điều quan trọng nhất sau nâng hạng là Việt Nam phải giữ vững được vị trí trong nhóm thị trường mới nổi, và xa hơn là tận dụng cơ hội để nâng chất lượng thị trường và nền kinh tế.
Việc thúc đẩy doanh nghiệp lớn như Viettel, Mobifone, Bách Hóa Xanh, Long Châu, Thaco… niêm yết sẽ tạo ra sự bứt phá về quy mô và tính đại diện ngành nghề. Các chuyên gia nhận định, giai đoạn 2026–2030 có thể chứng kiến làn sóng IPO mạnh mẽ từ các doanh nghiệp đầu ngành.
Tuy nhiên, để điều này thành hiện thực, cần có cơ chế định giá hợp lý, minh bạch và cải thiện niềm tin nhà đầu tư. Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước cũng phải có lộ trình rõ ràng và minh bạch. Chỉ khi đó, nâng hạng mới thật sự trở thành chất xúc tác tạo ra một chu kỳ phát triển mới, bền vững hơn, minh bạch hơn và xứng tầm quốc tế.
Võ Tường
